Türk müziğinde makamlar kaça ayrılır ?

Türk Müziğinde Makamlar Kaça Ayrılır? Toplumun Sesindeki Katmanları Anlamak

Bir toplumun müziği, onun ruh haritasıdır. Toplumsal yapıların birey üzerindeki etkisini incelerken müzik, sadece bir sanat dalı değil; kimliklerin, rollerin ve değerlerin yankılandığı bir aynadır. Bir araştırmacı olarak her zaman şunu düşünürüm: İnsan sesi sadece duyguları değil, toplumsal ilişkileri de taşır. Türk müziğinde makamlar bu anlamda yalnızca melodik düzenler değildir; toplumsal yapının çok katmanlı dokusunu da temsil eder. Makamlar, toplumun ritmini, hiyerarşisini ve duygusal hafızasını taşır.

Makamların Sayısı: Bir Müzik Sisteminden Fazlası

Türk müziğinde makamlar, teorik olarak yaklaşık 600’e yakın farklı biçimde tanımlanabilir; ancak uygulamada yaklaşık 100 civarında makam aktif olarak kullanılır. Bu makamlar, üç ana grupta incelenir: Basit makamlar, bileşik makamlar ve şed makamlar.

– Basit makamlar temel ses dizilerini oluşturur.

– Bileşik makamlar bu dizilerin birleşiminden doğan karma formlardır.

– Şed makamlar ise bir makamın başka bir makam üzerine göç etmesiyle oluşur.

Bu sınıflandırma, yalnızca müziksel bir düzeni değil, aynı zamanda toplumun kendi içindeki düzenini de sembolize eder. Her makam, bir sesin diğerine bağlanış biçimiyle olduğu kadar, toplumda bireyin diğerine nasıl bağlandığını da temsil eder.

Toplumsal Yapı ve Makamsal Denge

Bir toplumda her birey, tıpkı bir makamın notaları gibi, belli bir işlev taşır. Toplumsal normlar, bu işlevlerin hangi sınırlar içinde ifade edileceğini belirler.

Örneğin, erkeklerin tarihsel olarak yapısal ve işlevsel rollere odaklanması —örneğin üretim, savunma, otorite gibi alanlarda— toplumun “temel makamını” oluşturur.

Kadınların ise duygusal bağ kurma, ilişkisel süreklilik sağlama ve topluluk içi dayanışmayı güçlendirme yönündeki rolleriyse, bu makamın “duygusal armonisini” yaratır.

Bir başka deyişle, erkek sesleri toplumun yapısını kurarken, kadın sesleri onun dokusunu örer.

Bu, müzikteki “karar sesi” ile “güçlü sesi” arasındaki ilişkiye benzer: Biri melodinin yönünü belirler, diğeri ona anlam kazandırır.

Müzik ve Toplumsal Cinsiyet: Bir Makamın İki Yüzü

Türk müziğinde her makamın bir “ruh hali” vardır. Hüzzam hüznü, Rast düzeni, Hicaz özlemi, Nihavent zarafeti temsil eder.

Toplumsal cinsiyet rolleri de benzer biçimde duygusal tınılara sahiptir. Kadınların ilişkisel rolleri çoğu zaman “duygusal makamlarla” ilişkilendirilirken, erkeklerin görevsel rolleri “karar veren makamlarla” özdeşleştirilir.

Bu durumun pedagojik değil, sosyolojik bir açıklaması vardır: toplum, duyguyu kadınla, yapıyı erkekle ilişkilendirerek kültürel bir denge kurar.

Ancak bu denge her zaman eşitlikçi değildir. Tıpkı bazı makamların zamanla unutulması gibi, toplumda da bazı sesler bastırılmış, bazı melodiler geri plana itilmiştir.

Bugünün toplumu, yeniden düzenlenmesi gereken bir müzik parçası gibidir: kadın sesleri artık sadece duygusal bağları değil, yapısal kararları da şekillendirir; erkek sesleri ise yalnızca otoriteyi değil, duygusal derinliği de taşır.

Kültürel Pratikler ve Makamsal Çeşitlilik

Her bölgenin, her topluluğun kendi melodik yapısı vardır. Karadeniz’in kemençesiyle Doğu’nun uzun havası, Ege’nin zeybeğiyle Orta Anadolu’nun bozlağı farklı toplumsal ritimleri yansıtır.

Bu farklılık, tıpkı bir toplumdaki kültürel çeşitlilik gibidir. Her makam, bir topluluğun yaşama biçimini, duygusal hafızasını ve dünyaya bakışını taşır.

Makamların çokluğu, toplumsal zenginliği; bazı makamların unutulmasıysa, kültürel hafızanın silinmesini ifade eder.

Bu nedenle, müziği anlamak toplumun kendisini anlamaktır. Bir makamın kaybolması, bir kimliğin susturulmasıdır.

Düşünsel Sorular

• Toplumda hangi makamda konuşuyorsunuz: karar sesi misiniz, yoksa duygusal armoni mi?
• Kültürel çeşitlilik, tıpkı makamlar gibi, bir denge mi yoksa bir çatışma mı yaratıyor?
• Toplumsal cinsiyet rolleri değiştikçe, müziğin dili de değişiyor mu?
• Unutulan makamlar gibi, toplumda hangi sesler duyulmaz hale geldi?

Sonuç: Toplumun Makamsal Ezgisi

Türk müziğinde makamlar yalnızca ses düzenleri değildir; toplumsal ilişkilerin, rollerin ve kimliklerin melodik bir anlatımıdır. Basit makamlar toplumun temel değerlerini, bileşik makamlar kültürel sentezleri, şed makamlar ise dönüşümü simgeler.

Her birey, toplumun bu büyük senfonisinde bir nota gibidir. Kimi temel sesi taşır, kimi duygusal tınıyı. Ama hepsi birlikte bir ahenk oluşturur. Toplumu anlamak, onun makamlarını duymaktır.

Ve belki de en önemli soru şudur: “Biz, bu toplumun hangi makamında ses veriyoruz?”